“My body could stand the crutches but my mind couldn’t stand the sideline.”

Michael Jordan

Tak jak niepowodzenia są nieodłączną częścią życia, tak i urazy czy kontuzje są nieodłącznym elementem uprawiania aktywności fizycznej oraz sportu, zarówno amatorskiego, jak i zawodowego. Wpływają one w negatywny sposób na nasz poziom zdrowia, które według definicji WHO z 2020 roku, „jest stanem pełnego/całkowitego dobrego samopoczucia/dobrostanu (ang. wellbeing) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brakiem choroby (ang. disease) czy niepełnosprawności (ang. infirmity)”. Do tego możemy wyróżnić 4 podstawowe aspekty zdrowia: fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe, a kontuzja może wpłynąć na wszystkie te aspekty, w różnym nasileniu.

JAK KONTUZJA WPŁYWA NA UMYSŁ SPORTOWCA?

Kontuzje sportowe mogą mieć znaczący wpływ na stan psychologiczny sportowców. Oto kilka przykładów, jak kontuzje mogą wpłynąć na psychikę sportowca:

1. Depresja i smutek: Kontuzje mogą prowadzić do uczucia depresji, smutku i frustracji np. wśród kontuzjowanych biegaczy wykazano podwyższony wskaźnik depresji, napięcia, dezorganizacji oraz niższe poczucie własnej wartości . Sportowcy mogą czuć się przytłoczeni utratą możliwości gry w swoim sporcie i wykonywania codziennych zadań.
2. Złe samopoczucie i obniżona samoocena: Sportowcy mogą doświadczać obniżenia samooceny z powodu kontuzji, szczególnie jeśli ich tożsamość i poczucie własnej wartości są mocno związane z ich osiągnięciami sportowymi. Ponadto, zaburzenia nastroju wydają się negatywnie wpływać na uczestnictwo w sesjach rehabilitacyjnych oraz na postrzeganie progresu w rehabilitacji .
3. Lęk i niepewność: Kontuzje mogą wywoływać lęk związany z niepewnością co do przyszłości sportowej. Sportowcy mogą obawiać się, że nie będą już w stanie wrócić do swojego pełnego potencjału po kontuzji.
4. Izolacja społeczna: Długotrwała kontuzja może prowadzić do izolacji społecznej, ponieważ sportowcy mogą czuć się odcięci od swojego zespołu i społeczności sportowej, co może dodatkowo pogłębić uczucie samotności i smutku.
5. Zmiany w identyfikacji: Kontuzje mogą wymusić konieczność redefinicji siebie i swojej tożsamości, szczególnie jeśli dana osoba była bardzo związana z rolą sportowca.
6. Stres związany z powrotem do gry: Nawet po wyleczeniu kontuzji sportowcy mogą doświadczać stresu związanego z powrotem do gry. Mogą obawiać się ponownego urazu lub nie być pewni, czy odzyskali swoje umiejętności na odpowiednim poziomie. Do oceny gotowości psychicznej do powrotu do sportu używa się m.in.: kwestionariusza ACL-RSI, stworzonego dla osób po uszkodzeniu więzadła krzyżowego przedniego.
7. Złamana motywacja: Kontuzje mogą prowadzić do spadku motywacji do treningu i odzyskiwania sprawności. Sportowcy mogą czuć się zniechęceni i niezdolni do zmotywowania się do pracy nad swoją rekonwalescencją. Odpowiedź emocjonalna po kontuzji może wpłynąć na podejmowanie decyzji medycznych, np. na optymalny czas na operację czy rehabilitację pooperacyjną . Wsparcie społeczne, własna motywacja oraz poziom tolerancji na ból mają ogromny wpływ na stosowanie się do programu rehabilitacyjnego .
8. Zwiększone ryzyko zaburzeń psychicznych: Długotrwałe doświadczenie kontuzji może zwiększyć ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych, takich jak: zaburzenia lękowe czy depresja, zwłaszcza jeśli sportowiec nie otrzymuje odpowiedniej pomocy psychologicznej i wsparcia. Dodatkowo, im cięższa kontuzja, tym większa złość, napięcie oraz ryzyko depresji . Na poziom złości, bólu, frustracji, strachu i pesymizmu wpływa również różnica w zakresie ruchu kolana pomiędzy stroną operowaną a nieoperowaną.

Pamiętajmy również, że niebagatelny, korzystny wpływ na przebieg procesu rehabilitacji ma wiara w skuteczność i efektywność terapii, zaangażowanie w ćwiczenia, a także pozytywna więź wytworzona w relacji pacjent – fizjoterapeuta.

Poza konsekwencjami stricte psychicznymi, niekiedy kontuzje mogą nieść za sobą również konsekwencje psychospołeczne, takie jak np. :

• rezygnacja ze sportu,
• trwałe następstwa, szczególnie po poważnych urazach, jak np. trwałych urazach rdzenia kręgowego,
• ostry i przewlekły ból,
• obawa lub faktyczna utrata statusu, stypendium, środków do życia,
• wymagania przejściowe związane z kontuzjami kończącymi karierę,
• koszty finansowe,
• utrata przychodów,
• utrata potencjału sportowego.

Dlatego też ważne jest, aby sportowcy otrzymywali wsparcie psychologiczne i emocjonalne zarówno w trakcie rekonwalescencji, jak i po powrocie do gry, aby pomóc im radzić sobie ze stresem i emocjami związanymi z kontuzją sportową.

KORZYŚCI PŁYNĄCE Z KONTUZJI SPORTOWEJ

Mogłoby się wydawać, że na próżno jest szukać pozytywnych aspektów kontuzji. Badacze jednak w ostatnich latach zaczęli się skupiać bardziej na jasnej stronie medalu i ustalili kilka korzyści płynących z przebytej kontuzji :

• fizyczne – wzmocnienie słabszych części ciała, poprawa sprawności,
• społeczne – nawiązanie kontaktu z rówieśnikami nie uprawiającymi sport, więcej czasu na kontakty społeczne,
• psychologiczne – zwiększona wytrzymałość psychiczna, większa determinacja,
• techniczno-taktyczne – lepsza świadomość taktyczna, poprawa strategii gry.

Dodatkowo, opracowano termin „rozwój związany z kontuzją sportową (ang. SIRG: sport injury-related growth), który definiuje się jako „postrzegane zmiany, które wypychają kontuzjowanych sportowców na wyższy poziom funkcjonowania”. Dla osiągnięcia takiego rozwoju ważne jest zrozumienie nieliniowości procesu oraz zadbanie o wsparcie w trudnych momentach .

JAK ZYSKAĆ NA KONTUZJI, A NIE TYLKO JĄ „PRETRWAĆ”?

Zaraz po kontuzji naturalne jest wejście w okres negatywnego nastawienia.
Ta negatywność wynika z naszego postrzegania kontuzji i skupienia się na tym, czego nie możemy zrobić, a nie na tym, co możemy zrobić. Podejście to koncentruje się na problemie, a nie na rozwiązaniu. Doszło do kontuzji, na którą nie mamy wpływu, ale możemy kontrolować jej percepcję. Musimy zmienić nasz pogląd i zacząć postrzegać przeszkodę jako szansę. Jak więc sobie pomóc w tym trudnym czasie?

• Modyfikuj swój trening wokół kontuzji – ćwiczenia mogą wymagać modyfikacji lub nawet całkowitej zmiany. Przydatna może się okazać konsultacja z trenerem sportowym, fizjoterapeutą czy trenerem przygotowania fizycznego.
• Dowiedz się więcej o swojej kontuzji – zapytaj o nią swojego lekarza, fizjoterapeutę czy trenera. Im więcej o niej wiesz, tym jesteś bardziej świadomym uczestnikiem procesu i mniej rzeczy może Cię zaskoczyć lub rozczarować. Słuchanie trenera, pozytywne nastawienie, motywacja wewnętrzna, chęć zdobywania wiedzy na temat kontuzji i technik rehabilitacyjnych, stawianie realistycznych celów, pozytywna rozmowa z samym sobą to klucze do udanej rehabilitacji.
• Zminimalizuj utratę siły w uszkodzonej kończynie, trenując drugą kończynę – cenną rzeczą jest to, że możesz nadal ćwiczyć wzorce neuronowe uszkodzonej kończyny, nawet jeśli z niej nie korzystasz. Są to tzw. ćwiczenia kontralateralne, zwane również edukacją krzyżową (ang. cross education). Edukacja krzyżowa odnosi się do faktu, że jeśli masz kontuzjowaną rękę lub nogę, ćwicząc DRUGĄ rękę/nogę, utrzymujesz siłę w kontuzjowanej kończynie. Zatem nawet jeśli stracisz trochę mięśni, Twoje wzorce ruchu zostaną zachowane, a straty siły zminimalizowane.
• Pracuj nad różnymi ruchami, które są Twoją słabością,
• wzmocnij ruchy, które już są silne,
• popracuj nad techniką,
• buduj i rozwijaj nowe umiejętności.

Jeśli chciałbyś dowiedzieć się więcej na temat sfery psychicznej u sportowców, polecam Ci książkę Jima Afremowa „Umysł mistrza. Jak myślą i trenują najlepsi sportowcy świata”.

Pamiętaj, w razie kryzysu psychicznego w okresie rehabilitacji porozmawiaj o tym problemie z bliską Ci osobą, z fizjoterapeutą, lekarzem lub psychologiem – w ten sposób nie tylko pomożesz sobie przejść przez ten trudny okres, ale również lekarzom, fizjoterapeutom, trenerom czy psychologom w lepszym sprawowaniu pieczy nad procesem Twojego powrotu do zdrowia i jeszcze lepszego poziomu funkcjonowania, niż przed kontuzją.

Jakub Tymiński
Trener przygotowania fizycznego, trener medycznego
MIRAI Warszawa Mokotów

BIBLIOGRAFIA

1. Smith AM. Psychological impact of injuries in athletes. Sports Med [Internet]. 1996 [cytowane 4 marzec 2024];22(6):391–405. Dostępne na: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8969016/
2. Fisher AC, Domm MA, Wuest DA. Adherence to Sports-Injury Rehabilitation Programs. Phys Sportsmed [Internet]. 1988 [cytowane 5 marzec 2024];16(7). Dostępne na: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27403824/
3. SMITH AM, SCOTT SG, O’FALLON WM, YOUNG ML. Emotional responses of athletes to injury. Mayo Clin Proc [Internet]. 1990 [cytowane 5 marzec 2024];65(1):38–50. Dostępne na: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2296211/
4. LaMott EE. The anterior cruciate ligament injured athlete : the psychological process. unpublished doctoral dissertation. 1995;
5. Hurley OA, Moran A, Guerin S. Exploring athletes’ experience of their injuries: A qualitative investigation. Sport & Exercise Psychology Review [Internet]. 1 wrzesień 2007 [cytowane 13 marzec 2024];3(2):14–22. Dostępne na: https://explore.bps.org.uk/content/bpssepr/3/2/14
6. Roy-Davis K, Wadey R, Evans L. A grounded theory of sport injury-related growth. Sport Exerc Perform Psychol. 1 luty 2017;6(1):35–52.
7. Wiese DM, Weiss MR, Yukelson DP. Sport Psychology in the Training Room: A Survey of Athletic Trainers. IEEE Transactions on Signal Processing. 10 sierpień 1991;5(1):15–24.