Ból to zawsze sygnał ostrzegawczy dla organizmu, który informuje, że wewnątrz dzieje się coś niedobrego. To bodziec, który zwykle najszybciej skłoni nas do wizyty u specjalisty. Trzeba wiedzieć, że ból może być rozmaitego pochodzenia. Jego źródłem mogą być stawy, mięśnie, więzadła, narządy wewnętrzne. Ból może być odczuwany bezpośrednio w miejscu, gdzie występuje konkretna dysfunkcja, ale może też manifestować się w miejscu oddalonym od źródła bólu. Taka sytuacja często ma miejsce w przypadku obecności mięśniowo-powięziowych punktów spustowych.

Co to jest punkt spustowy

Punkt spustowy to obszar zwiększonej wrażliwości w obrębie mięśnia szkieletowego, którego drażnienie podczas ucisku może dawać ból rzutowany w miejscu położonym odlegle w stosunku do obszaru poddawanego terapii.

Rycina 1 Badanie punktu spustowego (Źródło: „Punkty spustowe i terapia mięśniowo-powięziowa” D. Kostopoulos, K. Rizopoulus)

Dla lepszego zobrazowania: aktywny punkt spustowy w pobliżu przyczepu bliższego mięśnia prostego uda (rejon blisko biodra), może dawać objawy w postaci bólu kolana, zlokalizowanego z przodu, a zatem może imitować schorzenie określane mianem tendinopatii więzadła właściwego rzepki, potocznie zwane często kolanem skoczka. Na tym przykładzie widać jak ważne jest wnikliwe zbadanie Pacjenta i różnicowanie diagnostyczne.

Rycina 2 Punkt spustowy na mięśniu prostym uda oznaczony jako krzyżyk i obszar, gdzie może być odczuwany ból na czerwono. (Źródło: „Punkty spustowe i terapia mięśniowo-powięziowa” D. Kostopoulos, K. Rizopoulus)

Mięśnie z aktywnymi punktami spustowymi, oprócz generowania rzutowanego bólu, będą się również charakteryzować osłabieniem oraz zmniejszonym zakresem ruchomości w stawie, którym zawiadują, zwłaszcza w końcowej fazie ruchu – co będzie spowodowane sztywnością oraz wzmożonym napięciem w obrębie mięśnia.

Rodzaje punktów spustowych

Aktywne punkty spustowe – powodują samoistne dolegliwości bólowe, są wrażliwe w dotyku i odtwarzają charakterystyczne dla nich wzorce bólu rzutowanego zarówno podczas ucisku, jak i bez niego. Zmniejszają elastyczność mięśni i powodują ich osłabienie.

Utajone punkty spustowe – nie powodują samoistnych objawów bólowych, są wrażliwe w dotyku, ale ból rzutowany może być odtworzony jedynie podczas ucisku. Zmniejszają elastyczność mięśni i powodują ich osłabienie. Mogą ulec reaktywacji i stać się punktami aktywnymi.

Satelitarne punkty spustowe – mogą się tworzyć w obrębie mięśnia, w którym znajduje się pierwotny punkt spustowy lub w mięśniach na przebiegu bólu rzutowanego, charakterystycznego dla tego punktu. Ulegają dezaktywacji po usunięciu pierwotnego punktu spustowego.

Zdjęcie 1 Terapia punktu spustowego na mięśniu prostym uda (Źródło: archiwum własne)

Przyczyny powstawania punktów spustowych

Przyczyn powstawania mięśniowo-powięziowych punktów spustowych może być wiele. Najczęściej są to mikrourazy w wyniku stale powtarzanych ruchów lub przeciążenia mięśni, wynikające z długiego przebywania stale w tych samych pozycjach statycznych. Inne przyczyny to asymetrie funkcjonalne i strukturalne. Czasami przyczyna może być bardziej uchwytna, kiedy ból rozpoczyna się od wykonania nagłego, gwałtownego ruchu lub jakieś niecodziennej aktywności.

Zdjęcie 2 Terapia punktu spustowego na mięśniu czworobocznym grzbietu lewym (Źródło: archiwum własne)

W wymiarze biochemicznym w obrębie pasma mięśniowego z aktywnym punktem spustowym stwierdza się obecność związków chemicznych (bradykinina, prostaglandyny, interleukina-1, substancja P), które uwrażliwiają receptory nocyceptywne, czyli zakończenia nerwowe, które przewodzą do mózgu bodźce bólowe. W wyniku ich silnie drażniącego działania może dojść do sytuacji, w której również inne informacje mogą zacząć być mylnie interpretowane przez organizm jako bólowe, a zatem próg bólu znacząco się obniży. Na skutek zaburzenia równowagi chemicznej następuje obkurczenie włókien mięśniowych oraz lokalnie obrzęk, który uciska naczynia włosowate, co w konsekwencji prowadzi do niedokrwienia i niedotlenienia tkanek i dalszego pogłębiania zaburzeń gospodarki energetycznej. Sarkomery, czyli podstawowe jednostki czynnościowe mięśni poprzecznie prążkowanych, ulegają skróceniu. Ponieważ w kryzysie energetycznym nie są one w stanie się rozkurczyć całkowicie, to w korelacji z lokalnym zwiększeniem wrażliwości tkankowej i podrażnieniem może spowodować to pojawienie się aktywnego punktu spustowego.

Rycina 3 Punkt spustowy na mięśniu mostkowo – obojczykowo – sutkowym oznaczony jako krzyżyk i obszar, gdzie może być odczuwany ból na czerwono. (Źródło: „Punkty spustowe i terapia mięśniowo-powięziowa” D. Kostopoulos, K. Rizopoulus)

Na czym polega terapia punktów spustowych i jaki jest jej cel?

Celem terapii punktów spustowych jest oczywiście zmniejszenie bólu lokalnego oraz rzutowanego, a także wzrost siły i elastyczności mięśnia oraz poprawa zakresu ruchomości. Efekt ten może być uzyskany na wiele sposobów. Na przykład poprzez wbicie w punkt spustowy igły akupunkturowej i wywołanie lokalnych drżeń mięśniowych.

Rycina 4 Punkt spustowy na mięśniu gruszkowatym prawym oznaczony jako krzyżyk i obszar, gdzie może być odczuwany ból na czerwono. (Źródło: „Punkty spustowe i terapia mięśniowo-powięziowa” D. Kostopoulos, K. Rizopoulus)

Mniej inwazyjną, ale też mniej precyzyjna metodą będzie wykorzystanie techniki progresji nacisku, która polega na stopniowym zwiększaniu kompresji tkanek przy użyciu płasko ułożonych palców lub chwytu szczypcowego. Po wyczuciu oporu tkankowego utrzymujemy nacisk do momentu rozluźnienia tkanek. Procedurę można powtarzać kilkakrotnie, rozciągając tkanki manualnie między seriami lub stosując poizometryczną relaksację mięśni.

Niezależnie od techniki celem jest spowodowanie początkowo jeszcze większej hipoksji i niedokrwienia tkanek, a następnie odruchowe rozszerzenie naczyń, gwałtowne przekrwienie i tym samym zmniejszenie stężenia substancji chemicznych, działających drażniąco na receptory bólowe oraz wzmagających ochronne napięcie włókien mięśniowych.

Diagnostyka

Na początku każdej terapii ważne jest szczegółowe przeprowadzenie wywiadu oraz badania przedmiotowego. Dopiero potem można poszukiwać aktywnych punktów spustowych. Przy wykrywaniu mięśnia odpowiedzialnego za istniejącą dysfunkcję, należy kierować się nie tylko lokalizacją bólu rzutowanego, ale również okolicznościami biomechanicznymi, w czasie
których mogło dojść do urazu czy przeciążenia.

Rycina 5. Punkt spustowy na mięśniu pośladkowym małym lewym oznaczony jako krzyżyk i obszar, gdzie może być odczuwany ból na czerwono. (Źródło: „Punkty spustowe i terapia mięśniowo-powięziowa” D. Kostopoulos, K. Rizopoulus)

Kryteria podstawowe to znalezienie napiętego pasma, a w nim bolesnych guzków, które podczas ucisku wzbudzą wzorce bólu rzutowanego oraz potwierdzenie Pacjenta, że odtwarzany ból przypomina ten, z którym zmaga się na co dzień.

Zdjęcie 3 Terapia punktu spustowego na mięśniu równoległobocznym prawym (Źródło: archiwum własne)

Zastosowanie

Terapie punktów spustowych można zastosować praktycznie u każdego Pacjenta. Najczęściej stosuje się ją jako jeden z elementów szeroko pojętej terapii manualnej. Duża zaletą jest to, że jeśli ból, z którym przychodzi Pacjent jest rzeczywiście bezpośrednio skorelowany z aktywnym punktem spustowym, to często już jedna terapia znacząco zmniejsza dolegliwości.

Zdjęcie 4 Terapia punktu spustowego na mięśniu czworobocznym lędźwi prawym (Źródło: archiwum własne)