Czym jest skolioza?

Skolioza jest trójpłaszczyznowym skrzywieniem kręgosłupa. Oznacza to, że obejmuje płaszczyznę strzałkową, czołową i poprzeczną. W płaszczyźnie strzałkowej występuje zmniejszenie kifozy piersiowej lub lordozy lędźwiowej. W płaszczyźnie czołowej stwierdza się wygięcie kręgosłupa w bok. Rotację i torsję kręgów obserwuje się w płaszczyźnie poprzecznej. O skoliozie mówi się, gdy skrzywienie w płaszczyźnie czołowej wynosi więcej niż 10° [1]. Przy mniejszych wartościach kątowych skrzywienia używamy określenia „postawa skoliotyczna”[2].

Epidemiologia skolioz, kto jest najbardziej narażony?

Skoliozy stanowią najczęstsze schorzenie ortopedyczne wśród dzieci i młodzieży. Częstość ich występowania jest szacowana nawet na 15,3% [3]. W piśmiennictwie spotykamy dane o tak samo częstym występowaniu skrzywień kręgosłupa w przedziale 6°-10°
w płaszczyźnie czołowej u chłopców i dziewcząt. Jednak przy skrzywieniach powyżej 21° stosunek dziewcząt do chłopców wynosi 5.4 do 1. Według Głowackiego i wsp., przy kącie Cobba w przdziale 20°-30° na 1 chłopca przypada aż 10 dziewcząt. Częstość występowania skoliozy jest zatem zależna od wieku oraz od płci [4].

Etiologia skolioz, czyli skąd one się biorą?

Tylko w niektórych przypadkach możliwe jest określenie przyczyny wystąpienia skoliozy. Za jej powstanie może odpowiadać różna długość kończyn, ból, osłabienie pewnej części narządu ruchu lub wady wrodzone. Powstanie bocznego skrzywienia kręgosłupa może być związane ze skośnym ustawieniem miednicy. Wywołuje ono zmianę przebiegu sił zarówno w stawach biodrowych jak i w lędźwiowym odcinku kręgosłupa. Gdy kręgi ustawiają się skośnie w płaszczyźnie czołowej, dochodzi do zmian osi obrotu, która znajduje się
w płaszczyźnie poprzecznej. Działanie siły grawitacji na patologiczną oś obrotu powoduje powstanie sił rotujących kręg. Rotacja kręgów może prowadzić dalej do powstania bocznego skrzywienia kręgosłupa ze wszystkimi jego konsekwencjami [5].

Co niezmiernie istotne, najliczniejszą grupę, do której zaliczamy nawet 90% skolioz, stanowią boczne idiopatyczne skrzywienia kręgosłupa, czyli takie, których etiologia nie została jeszcze wyjaśniona. Istnieją jedynie przypuszczenia, co do przyczyn je wywołujących. Przyjmuje się, że odpowiedzialne mogą tu być czynniki genetyczne, wczesna ekspozycja na toksyny czy zaburzenia hormonalne. Doszukuje się także przyczyn w biomechanice, stylu życia czy warunkach środowiskowych [6,7]. Osoby zajmujące się tą problematyką na podstawie obserwacji klinicznych oraz badań stworzyły wiele teorii próbujących wytłumaczyć etiologię tego schorzenia, jednak żadna z nich nie jest do końca potwierdzona.

Podział skolioz

Skoliozy można podzielić ze względu na różne kryteria. Uwzględnia się zarówno aspekt chronologiczny, lokalizację skrzywienia, jego wielkość kątową oraz etiologię. Wejsflog dokonał podziału objawów skolioz na 3 grupy. Przynależność do danej grupy uzależniona jest od stopnia deformacji, który zaszedł w narządzie ruchu. W objawach skoliotycznych I rzędu mamy do czynienia z torsją i sklinowaceniem kręgów oraz trójpłaszczyznowym skrzywieniem kręgosłupa. Objawy II rzędu dotyczą elementów szkieletu, które są związane bezpośrednio z kręgosłupem. Wyróżniamy tu występujący po stronie wypukłej skrzywienia garb żebrowy tylny oraz wgłębienie żebrowe, charakterystyczne dla strony wklęsłej. Na przedniej powierzchni klatki piersiowej mamy odwrotną sytuację. Po stronie wypukłej obserwuje się wgłębienie, a garb żebrowy występuje po stronie wklęsłej. Do objawów II rzędu zaliczamy także wysunięcie biodra w kierunku bocznym, nachylenie klatki piersiowej oraz jej przesunięcie, które zachodzi zazwyczaj w stronę wypukłą. Zmiany III rzędu dotykają dalszych obszarów narządu ruchu. Mamy tu do czynienia z pogłębieniem trójkąta talii po stronie wklęsłości. Obserwuje się także asymetryczne ustawienie barków oraz łopatki, która po stronie wypukłej wystaje i rotuje się na zewnątrz [8].

Biorąc pod uwagę chronologię powstawania skrzywienia, wyróżniamy między innymi podział dokonany przez Jamesa. Według niego występują skoliozy wczesnodziecięce, pojawiające w okresie pierwszego skoku wzrostowego, czyli około 3. roku życia. Dotyczą one częściej chłopców, a do deformacji dochodzi w piersiowym odcinku kręgosłupa. Ten rodzaj skrzywienia może mieć charakter postępujący lub ustępujący. W pierwszym przypadku może dojść do skrzywień przekraczających 100° według Cobba. W drugim zaś skolioza samoistnie się cofa i ustępuje do 4. roku życia. Drugą grupą według Jamesa są skoliozy typu dziecięcego. Pojawiają się najczęściej między 5., a 8. rokiem życia, mogą osiągać duże wartości kątowe, a ich występowaniu zawsze towarzyszy zniekształcenie sylwetki w postaci garbu żebrowego, asymetrii barków lub talii. Trzecią grupę, najliczniejszą wśród skolioz zależnych od wieku, stanowią skoliozy typu młodzieńczego. Pojawiają się w 10., a 14. roku życia. Nie osiągają one dużych wartości kątowych [9].

Istnieje także podział, który kwalifikuje skoliozy do różnych grup, uwzględniając lokalizację skrzywienia. Wyróżnia się tu pierwotne skrzywienie w odcinku piersiowym, którego wypukłość skierowana jest zazwyczaj w prawą stronę, pierwotne skrzywienie lędźwiowe, które z reguły jest lewostronne. Do tej grupy zalicza się również pierwotne skrzywienie w odcinku szyjno-piersiowym, a także skrzywienie podwójne, zlokalizowane pierwotnie w odcinku piersiowym i lędźwiowym.

Uwzględniając etiologię, najszerzej stosowanym podziałem jest ten wprowadzony przez Cobba, który wyróżnił: skoliozy czynnościowe oraz strukturalne. Skrzywienia czynnościowe charakteryzują się niewielką wartością kątową skrzywienia oraz łatwą korekcją w pozycji leżącej. Nie występują żadne zmiany strukturalne w obrębie kręgów [10]. Powstają na skutek np. różnej długości kończyn, bólu, osłabienia układu ruchu. Przy różnych długościach kończyn dolnych może powstać niewielka skolioza, która powinna być skompensowana za pomocą zaopatrzenie ortopedycznego w postaci np. wkładki. Jest to szczególnie istotne w okresie dorastania i zapewnia kręgosłupowi odpowiednie warunki do wzrostu [11]. W skoliozach strukturalnych stwierdza się klinicznie oraz radiologicznie zamiany w obrębie budowy trzonów kręgów.

Cobb zaproponował podział skolioz na cztery stopnie w zależności od wartości kąta Cobba. Podział ten przedstawia się następująco:

• I stopień skrzywienia – do 30°
• II stopień skrzywienia – od 30–60°
• III stopień skrzywienia – od 60–90°
• IV stopień skrzywienia – powyżej 90° [12]

Objawy skoliozy, czyli na co zwrócić uwagę u dziecka?

Skolioza bardzo często przebiega bezobjawowo, co sprawia, że pacjenci często późno trafiają do lekarza, gdzie stawiane jest rozpoznanie. Schorzenie to jest bardzo często rozpoznawane przypadkiem na podstawie badania radiologicznego klatki piersiowej. Sprawę utrudnia dodatkowo fakt, że symptomy skoliozy są bardzo nieswoiste. Ponadto jest to schorzenie postępujące wraz ze wzrostem dziecka. Progresja ustępuje w momencie, w którym wzrost kręgosłupa ustaje. Uwagę powinna zwrócić przede wszystkim zmiana w wyglądzie pleców. Skolioza objawiać się może niesymetrycznym ustawieniem ramion oraz łopatek, po jednej ze stron klatki piersiowej może pojawić się garb, który najwydatniejszy jest w czasie wykonywania skłonu w przód. Wyraźne uwypuklenie widoczne szczególnie przy skłonie w przód może występować także w okolicy lędźwiowej. Dochodzi także do zaburzenia symetrii barków, a także bocznego przesunięcia górnej części tułowia względem miednicy. Na uwagę zasługują także nierównomierne wcięcia w talii. Dolegliwości bólowe pojawiają się najczęściej dopiero w skoliozach, które przez długi czas nie były poddawane leczeniu. Ból wywołany jest uciskiem na nerwy, a w skrajnych przypadkach może dość nawet do ucisku na rdzeń kręgowy. Duże skoliozy mogą pogłębiać się pomimo zakończonego wzrostu kostnego na skutek zmian zwyrodnieniowych w obrębie krążka międzykręgowego, w którym to jądro miażdżyste przesuwa się w stronę wypukłości skrzywienia [13].

Kluczowa jest zatem obserwacja dziecka bez koszulki, a naszą uwagę powinny zwrócić wszelkie asymetrie, które zaobserwujemy.

Podejrzewam u dziecka skoliozę, co dalej?

Najważniejsza jest odpowiednia diagnostyka. Ta, w przypadku skolioz jest wieloaspektowa. Diagnostyka powinna rozpocząć się od wizyty u lekarza ortopedy, który oceni występowanie objawów 1-go, 2go i 3-go rzędu, czyli tych, które dotyczą kręgosłupa oraz otaczających go obszarów narządu ruchu. Do precyzyjnej diagnozy oraz postawienia prognozy konieczne będzie wykonanie badania RTG, którym możliwa jest ocena długości łuku skrzywienia oraz jego wartości kątowej wg. Cobba. Ocenie poddaje się także wielkość rotacji kręgów oraz ich sklinowacenie. Bardzo ważne dla prognozowania rozwoju skrzywienia jest ocena dojrzałości kostnej badanego, której dokonuje się ba bazie testu Rissera. Przy diagnostyce ważna jest także ocena gibkości kręgosłupa, korektywność skrzywienia, a także ocena mobilności stawów biodrowych. Dalszą część diagnostyki stanowi ocena baropodograficzna, dzięki której można ocenić rozkład ciężaru ciała na stopach oraz miejsce, na które pada rzut środka ciężkości. Na podstawie kompleksowej diagnostyki możliwe jest zaplanowanie odpowiedniego postępowania leczniczego [14].

Diagnostyka i kontrola leczenia skoliozy w MIRAI

W procesie leczenia skoliozy bardzo ważna jest regularna kontrola kąta skrzywienia oraz poziomu deformacji tułowia i asymetrii miednicy. Obiektywna ocena tych parametrów wymagała dotychczas regularnego wykonywania badania RTG, które wiąże się z ekspozycją na niebezpieczne promieniowanie X. Na szczęście istnieje alternatywa!

Nasza klinika posiada urządzenie do kompleksowej analizy funkcjonalnej kręgosłupa i postawy w ruchu, które umożliwia trójwymiarową ocenę postawy ciała, bez konieczność naświetlania go promieniowaniem rentgenowskim. Badanie jest zatem w 100% nieinwazyjne, a jego wyniki wysoko korelują z klasycznym badaniem RTG [15]. Jest to zatem badanie dedykowane do kontroli postępów leczenia, bez konieczności regularnej ekspozycji na promieniowanie X [16]. Co więcej, badanie umożliwia nie tylko ocenę miednicy i kręgosłupa, lecz także – z wykorzystaniem 4 tysięcy czujników ciśnienia wbudowanych w bieżnię, będącą częścią systemu pomiarowego – daje możliwość oceny rozkładu obciążenia na stopach. Co równie istotne, nasz system daje także możliwość oceny ustawienia miednicy i kręgosłupa oraz pomiar obciążenia stóp w trakcie chodu lub biegu. Nie musimy się zatem ograniczać do badania w statyce. Możemy wykonać pomiar podczas wykonywania jednych z najbardziej funkcjonalnych czynności jakimi są chód oraz bieg, co pomoże jeszcze dokładniej zaplanować postępowanie rehabilitacyjne.

Urządzenie do kompleksowej analizy funkcjonalnej kręgosłupa i postawy w ruchu dostępne jest w MIRAI Warszawa Wola na ul. Wolskiej w Warszawie.

Badaniem skoliozy zajmuje się u nas mgr Jakub Olewiński.

Piśmiennictwo
1. Krawczyński, A., Kotwicki, T., Szulc, A., & Samborski, W. (2006). Kliniczny i radiologiczny pomiar rotacji kręgów u chorych ze skoliozą idiopatyczną. Ortopedia traumatologia rehabilitacja, 6(8), 602-607.
2. Nowotny, J., Nowotny-Czupryna, O., Czupryna, K., & Rottermund, J. (2012). O SKOLIOZACH INACZEJ (cz. I) Podstawy fijologiczne i fijopatologiczne terapii skolioz. Medical Review, 3, 341-350.
3. Winiarski A., Zarzycki D., Koniarski A., Kaliciński M., Historia naturalna skoliozy idiopatycznej, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, Vol. 7, Nr 1, 2005, s.2
4. Głowacki M., Kotwicki T., Pucher A., w: Marciniak W. Szulc A. [red.], Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja, PZWL, Warszawa 2003, s.68-110
5. Mroczkowski A., Jaskólski E., Wpływ sił rotujących kręgi na powstawanie patologicznych krzywizn kręgosłupa, Fizjoterapia Polska, 2007; 1(4); Vol. 7, 80-86
6. Kikanloo, S. R., Tarpada, S. P., & Cho, W. (2019). Etiology of adolescent idiopathic scoliosis: a literature review. Asian spine journal, 13(3), 519.
7. Peng, Y., Wang, S. R., Qiu, G. X., Zhang, J. G., & Zhuang, Q. Y. (2020). Research progress on the etiology and pathogenesis of adolescent idiopathic scoliosis. Chinese Medical Journal, 133(4), 483.
8. Kasperczyk T., Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie, Kraków 1994, s.153-156
9. Kwolek A. Rehabilitacja Medyczna t.II, Elseviel Urban and Partner, Wrocław 2013s.200-201
10. Kwolek A. Rehabilitacja Medyczna t.II, Elseviel Urban and Partner, Wrocław 2013 s.199-200
11. Christensen K., Children and Scoliosis, Dynamic Chiropractic – February 12, 2001, Vol. 19, Issue 04, s.4
12. Kwolek A. Rehabilitacja Medyczna t.II, Elseviel Urban and Partner, Wrocław 2013 s.201
13. Kwolek A. Rehabilitacja Medyczna t.II, Elseviel Urban and Partner, Wrocław 2013, s.209-210
14. Krzysztof Czupryna, K., Olga Nowotny-Czupryna, O., Janusz Nowotny, J., & Jerzy Rottermund, J. (2012). O skoliozach inaczej (cz. II) Podstawy leczenia zachowawczego. Medical Review, (4).
15. Humphries, T., Baker, M., Lee, L. B., Cole, A., Hughes-Lawson, C., Naylor, B., & Michael, A. (2014, October). Correlation of rotation parameters in scoliosis between radiographs and diers formetric scans. In Orthopaedic Proceedings (Vol. 96, No. SUPP_15, pp. 18-18). The British Editorial Society of Bone & Joint Surgery.
16. Knott, P., Sturm, P., Lonner, B., Cahill, P., Betsch, M., McCarthy, R., … & Betz, R. (2016). Multicenter comparison of 3D spinal measurements using surface topography with those from conventional radiography. Spine Deformity, 4(2), 98-103.

Zapraszamy!